آب درمانی و فواید آن
” آب درماني “، آسان‌ترين ،راحت‌ترين و ارزان‌ترين وسيله رفع خستگي و کسالت است.
شايد آسان‌ترين ، راحت‌ترين و ارزان‌ترين وسيله‌اي كه ورزشكاران و مردم براي رفع خستگي، كسالت و به دست آوردن آرامش و راحتي از آن استفاده مي كنند ، آب باشد . گرفتن دوش آب گرم پس از ورزش و مسابقه ، يا پس از انجام كارهاي سنگين روزانه ، تقريبا يك امر طبيعي و عادي است كه تمام بازيكنان و افراد ، آگاهانه يا بدون آگاهي از آن استفاده مي‌كنند .
آب درماني ، يك روش عامه پسند است و به خلاف اكثر روشهاي ديگر ، رفع خستگي عضلاني با رضايت و خوشنودي ورزشكاران توام مي‌شود. با تمام مزايا در مورد آب درماني، بايد گفت: “با شناخت و آگاهي از تاثيرات فيزيولوژيكي و درماني آب ، به آساني و راحتي مي‌توان از آن استفاده كرد” .
“هيدرو تراپي” به معناي آب درماني در گذشته توسط ايراني‌ها، مصري ها، يوناني‌ها و ژاپني ها، با توجه به خواص درماني آب ، به فراواني مورد استفاده قرار مي‌گرفت . هيدروتراپي يا آب درماني به شكل امروزي آن را شايد بتوان مديون دكتر ” جان فلوير” انگليسي دانست .
شايد استفاده از آب در موارد درماني و رفع خستگي در ورزشكاران وبه دست آوردن آرامش جسمي و روحي ، قدمتي معادل قدمت زندگي بشر داشته باشد .
مزايا و خصوصيات استفاده از آب درماني براي تسكين دردها وآفرينش آرامش، يعني در موارد درماني و رفع خستگي در ورزشكاران وبه دست آوردن آرامش جسماني – روحي ، متعدد است .
در دسترس بودن آن براي همه ، ارزان بودن نسبت به روشهاي ديگر ، اندازه‌گيري درجه حرارت آب به آساني ، سبك شدن وزن بدن در آب و عامه پسند بودن آن براي همه ، از جمله مزاياي آب درماني است.
آب درماني چگونه باعث رفع خستگي ورزشكاران مي‌شود ؟
براي شناخت و آگاهي از چگونگي عمل و علل رفع خستگي ورزشكاران ، متعاقب استفاده از هيدروتراپي بايد تاثيرات فيزيولوژيكي آب درماني را نيز بررسي كرد . به طور كلي ، در هنگام قرار گرفتن در آب ، تغييرات زير در بافت‌ها و اندام‌هاي بدن رخ مي‌دهد :
.۱افزايش درجه حرارت بدن
بر حسب ميزان و مقدار گرماي آب ، درجه حرارت بدن هم تغيير مي‌كند . در اغلب موارد كه درجه حرارت آب استخر بين ۳۴تا ۳۷درجه سانتيگراد باشد ، دماي بافت‌ها و عضلات ورزشكار نيز مقداري افزايش مي‌يابد .
.۲افزايش سوخت و ساز بافت ها
در اثر افزايش حرارت بافت‌هاي مختلف بدن ، ميزان سوخت وساز يا متابوليسم عمومي بافت‌ها نيز زياد مي‌شود.
.۳اتساع عروق
بالا بودن حرارت آب منجر به بالا رفتن حرارت بدن و متعاقب آن ، متسع شدن عروق و مويرگ‌ها مي‌شود. در ضمن ، اتساع عروقي مي‌تواند ناشي از افزايش سوخت و ساز سلول‌ها باشد كه نياز به اكسيژن اضافي و دفع بيشتر مواد حاصل از سوخت و ساز دارند .
.۴افزايش جريان خون
افزايش درجه حرارت بدن موجب زيادتر شدن سوخت و ساز سلول‌ها مي‌شود كه براي جبران كردن اين امر ، بدن به افزايش جريان خون بافت‌ها روي مي‌آورد.
بنابر اين ، ميزان جريان خون نيز متعاقب قرار گرفتن در آب گرم افزايش مي يابد .
.۵افزايش ميزان فعاليت قلب
به‌دنبال اتساع عروق خوني و زياد شدن ميزان جريان خون ، ميزان خون وارده به قلب نيز زيادتر مي‌شود و طبق قانون فرانگ استارلينگ (هرچه خون وارده به قلب زيادتر شود ، خون خارج شده از آن نيز زيادتر مي‌شود ) ميزان برون ده قلبي نيز افزايش مي‌يابد و فعاليت قلبي هم بيشتر مي‌شود .
به‌دنبال ايجاد تاثيرات فيزيولوژيكي فوق در بافت‌ها و اندام‌هاي بدن، يك سلسله تاثيرات درماني در فرد مشاهده مي‌شود، از جمله: در اثر افزايش جريان خون و بهبود وضع تغذيه در اندام‌ها و دفع سريع مواد زايد ، گرفتگي و اسپاسم عضلات فرد ، بر اثر وقوع تغييرات مذكور ، اين درد و ناراحتي ورزشكار از بين مي‌رود .
به‌طور خلاصه مي‌توان گفت كه تاثيرات درماني آب به واسطه اثري است كه آب روي پوست بدن دارد . در آب درماني ، پوست بدن به عنوان يك عضو مهم و اساسي است، زيرا بر اثر برخورد جريان آب ، گيرنده‌هاي عصبي پوست تحريك مي شوند. تحريكات ايجاد شده از طريق اعصاب ، بر سيستم عصبي مركزي تاثير مي گذارند و اين تاثيرات سيستم عصبي مركزي است كه باعث به وجود آمدن اثرات درماني آب مي‌شود .
استفاده از آب درماني روي جريان خون ، سوخت و ساز بدن ، سيستم عصبي، تركيب خون، و ميزان ترشح غدد نيز تاثير مي‌گذارد و در نهايت ، تجمع اين تاثيرات روي روان فرد منعكس مي‌شود .
موارد كاربرد آب درماني در ورزش
از هيدروتراپي به غير از رفع خستگي و آرامش در ورزشكاران ، در موارد ديگري نيز مي‌توان استفاده كرد .
مهم‌ترين كاربردهاي آب درماني شامل موارد زير است :
-۱به عنوان قسمتي از درمان فوري ضايعه ورزشي كه بايد از آب سرد با درجه حرارت حدود ۱۲/۸درجه سانتيگراد استفاده كرد . براي مثال ، قرار دادن مچ پا يا دست ضايعه ديده در ظرف آب سرد ، باعث جلوگيري از ايجاد تورم و التهاب در موضع صدمه ديده مي‌شود و درد را كاهش مي‌دهد .
-۲در درمان ضايعات ورزشي مزمن مثل كوفتگي ، رگ به رگ شدن و پيچ خوردن مفاصل ، التهاب و تورم تاندون يا زرد پي مي‌توان از آب درماني استفاده كرد. برخي از متخصصان عقيده دارند كه در هر مرحله از ضايعات سيستم عضلاني – استخواني مي‌توان از آب درماني استفاده كرد . البته توصيه مي‌شود كه در اوايل وجود ضايعه حاد و شديد ، از آب گرم نيز استفاده كرد .
-۳بعد از عمل جراحي در صدمات ورزشي ، براي به دست آوردن دامنه حركتي مفاصل مي‌توان از آب درماني استفاده كرد . از موارد مهم ديگر، كاربرد آب درماني در ورزش براي تحرك و انعطاف پذيري در عضلات و مفاصل است . در اين حالت نيز عضو مورد نظر را در يك وان يا ظرف مناسب قرار مي‌دهيم . در صورت امكان مي‌توان از استخر آب گرم استفاده كرد. گرماي آب باعث نرم شدن بافت‌ها و عضلات و مفاصل مي‌شود و اين امر كيفيت انجام حركات در عضو صدمه ديده را بهبود مي‌بخشد .
-۴به عنوان قسمتي از برنامه آمادگي ورزشكاران هم مي‌توان از آب درماني استفاده كرد . منظور اين است كه براي گرم كردن عضلات بدن ، افزايش جريان خون در بافت‌ها ، بهبود وضع تغذيه سلول‌ها ، قبل از شروع تمرينات و حركات جهت تقويت و آماده كردن بدن ، مي‌توان از آب درماني استفاده كرد.
-۵از جمله موارد ديگري كه هيدروتراپي در ورزش كاربرد دارد ، تميز و برطرف كردن مواد خارجي از روي زخم‌ها ، خراشيدگي‌ها ، تاول‌ها و ديگر صدمات ورزشي است كه در پوست بدن به وجود مي‌آيد .
موارد استفاده نكردن از آب درماني
اگرچه استفاده از آب درماني يك روش بدون خطر و بي‌عارضه است و مي‌توان آن را براي اكثر ورزشكاران تجويز كرد ، بهتر است در هنگام استفاده از آن به نكاتي چند توجه داشت :
-۱در هنگام وجود اختلال حسي در ورزشكاران ، بايد در درجه حرارت آب دقت زيادي به عمل آورد، زيرا امكان ايجاد ضايعه ، پس از استفاده از آب گرم در ورزشكاراني كه دچار اختلالات حسي هستند ، وجود دارد .
-۲همچنين ورزشكاراني كه اختلالات گردش خون ، عفونت حاد ، زخم باز و وسيع ، نارسايي قلبي يا نارسايي تنفسي و اختلالات غدد دارند ، نبايد از هيدروتراپي استفاده كنند. در صورت به كار بردن آن نيز بايد دقت بسيار زيادي به عمل آورد. در هنگام استفاده از آب گرم ، چون فشار خون پايين مي‌آيد، بنابراين در ورزشكاراني كه نارسايي قلبي دارند ، استفاده از آب درماني ممنوع است .
-۳همچنين در آن دسته از ورزشكاران زن كه دوران قاعدگي را مي‌گذرانند ، نبايد از هيدروتراپي استفاده كرد .
دوش گرفتن ورزشكاران
شايد اكنون شايع‌ترين روش استفاده از تاثيرات درماني آب ، دوش گرفتن باشد. برخي از تاثيرات مورد نظر آب درماني را مي‌توان با دوش گرفتن به دست آورد. ميزان درجه حرارت آب دوش به صورت درجات سرد ، ملايم ، گرم و داغ تقسيم بندي مي‌شود. چنانچه بازيكنان بعد از مسابقه از دوش آب گرم ( ۳۳/۹تا ۳۶/۷درجه سانتيگراد) ولرم ( ۲۶/۷تا ۳۳/۹درجه سانتيگراد ) و داغ ( بيشتر از ۳۷/۲درجه سانتيگراد ) استفاده كنند ، علاوه بر تميز شدن بدن ، باعث ايجاد آرامش هم مي‌شود .
برخي از ورزشكاران ترجيح مي‌دهند كه از دوش سرد استفاده كنند . اين عمل نيز باعث تقويت و نيز نيرو بخشيدن به بدن مي‌شود . برخي از افراد هم ازدو نوع دوش گرم و سرد به طور متناوب استفاده مي‌كنند .
نكات مورد توجه در هنگام دوش گرفتن
چون اكثر بازيكنان و ورزشكاران در حال حاضر تنها وسيله‌اي كه براي رفع خستگي در دسترس دارند ، همين دوش آب گرم مي‌باشد، لازم است به نحو صحيح از آن استفاده كنند ، پس جا دارد چند نكته را تذكر دهيم :
-۱ورزشكاراني كه پس از يك تمرين يا مسابقه سنگين فرصت انجام تمرينات و حركات سبك را پيدا نكرده‌اند ، مي‌توانند برخي از حركات و نرمشها را زير دوش انجام دهند . همان طور كه مي‌دانيم ، هدف عمده از دوش آب گرم ، رفع خستگي و دفع مواد زايد مثل اسيد لاكتيك از بدن است . حال اگر ورزشكار زير دوش آب گرم حركات سبك و تمرينات ملايم را انجام دهد ، ميزان رفع خستگي بيشتر و مواد زايد سريع تر دفع مي‌شود.
-۲چنانچه فشار آب زياد و فاصله دوش با بدن ورزشكار هم زياد باشد ، تاثيرات درماني آب افزايش مي‌يابد . اعتقاد بر اين است كه هرچه فاصله دوش با بدن ورزشكار زياد و فشار آب هم قوي تر باشد، بر اثربرخورد مرتب و مداوم ذرات آب با پوست ورزشكار ، حالتي مانند ماساژ براي فرد احساس لذت و شادابي پديد خواهد آمد .
-۳استفاده از دوش آب سرد براي ورزشكاراني كه سابقه استفاده از دوش سرد ندارند ، توصيه نمي‌شود زيرا امكان سرما خوردگي زياد است . اين افراد مي توانند به تدريج از آب سرد استفاده كنند تا بافت‌هاي بدن با آب سرد تطابق يابند .
-۴همچنين ورزشكاران بايد كليه نكاتي را كه در رابطه با موارد استفاده ، عدم استفاده و احتياط در زمينه هيدروتراپي گفته شد ، رعايت كنند، ازجمله اين كه مدت زيادي زير دوش آب گرم قرار نگيرند، از آب بسيار داغ مدت زيادي استفاده نكنند و پس از دوش گرفتن فورا در معرض هواي سرد قرار نگيرند .
-۵بايد در هنگام خشك كردن بدن ، از كشيدن محكم حوله روي پوست بدن خودداري كرد زيرا همانطور كه مي‌دانيم ، سطح پوست بدن محل انتشار گيرنده ها و پايانه‌هاي مختلف عصبي است. بر اثر كشيدن محكم حوله به پوست، معمولا گيرنده‌هاي عصبي تحريك مي‌شوند و اين تحريكات به سيستم عصبي منتقل مي‌شود. در نتيجه ، تاثيرات مثبت دوش يا از بين مي‌رود يا كاهش مي‌يابد.
-۶بهتر است متعاقب دوش گرفتن يا استفاده از روشهاي ديگر آب درماني ، ورزشكار به مدت كافي استراحت كند و يا بخوابد . اين كار باعث افزايش تاثيرات دوش و آب درماني مي‌شود.
